Zidanje varvarinske crkve se često pominje u literaturi, međutim u svim tim radovima ona se samo uzgred spominje. Pored toga, gotovo svi autori, potpuno pogrešno navode da je sagrađena 1824. g. a kao što ćemo dalje videti ona je u stvari završena 1825. a 1824. g. su samo započeti radovi na njoj. Pored toga svuda se navodi da je ona tada sagrađena a ona je zapravo, kao što iz Miteserovog pisanja saznajemo, samo obnovljena.
Jedna od prvih crkava sagrađenih u Miloševoj Srbiji bila je upravo crkva u Varvarinu. Za izgradnju crkve su unajmljeni majstori Janja Mihajlović−Mali i Nikola Đorđević−Ciceron, najpoznatiji neimari toga vremena. Janja je imao grupu od oko 30, a Nikola od oko 25 radnika. Njih dvojica su zajednički ugovarali poslove, i to obično po nekoliko objekata istovremeno.
Oni su najpre 13/25. jula 1823. g. započeli crkvu Sv. Trojice u Karanovcu (Kraljevu) koju su dovršili 1824. g, a onda su, započeli crkve u Ribniku i Varvarinu.
Tačnije, 14/26. maja 1824. g. knez Miloš je pismom obavestio Miletu Radojkovića, da mu šalje majstore Cincare da se sa njima nagodi oko zidanja nove crkve u Beloj Crkvi (Varvarinu).
Radovi su započeti, verovatno, juna ili jula 1824. g. ali je crkva u Varvarinu do jeseni 1824. g. dovršena samo do svoda. Zidovi su pokriveni daskama i ostavljeni tako da se do proleća osuše.
Maja 1825. g. majstori su već privodili kraju radove na crkvi pa su, pismom od 9/21. maja, preko Milete Radojkovića tražili od kneza Miloša krstove za crkvu. Knez Miloš im je, pismom od 11/23. maja odgovorio da krstova za sada nema, pa neka oni završe radove, ostavljajući mesto za naknadnu ugradnju krstova.
Knez Miloš je 30. maja/11. juna 1825. g. isplatio majstorima 9000 groša (od đurđevskog poreza) za radove na crkvama u Ribniku i Varvarinu.
Poslednja isplata za varvarinsku crkvu je bila 05/17. jula 1825. g., i to 1395 groša i 15 para, pa možemo smatrati da je crkva do tada bila završena i da su sa ovim majstori bili definitivno isplaćeni.
Mileta Radojković je 31. avgusta/12. septembra 1825. g. pismom pitao kneza Miloša kom svecu da posveti novopodignutu crkvu, na šta mu je knez već sutradan odgovorio da crkvu posveti onom svecu na čiji je dan najveći sabor u Varvarinu.
Crkva je, tako, posvećena Uspeniju presvete Bogorodice (Velika Gospojina), prazniku koji se praznuje 15/28. avgusta. Nije, međutim, poznato da li je u izgradnji crkve udela imao i glavni knežev neimar Hadži-Nikola Živković. Parohija pri novoj crkvi, u prvo vreme, se sastojala od sela Varvarina, Bošnjana, Maskara, Vratara i Padeža.
Evo šta je o zidanju crkve zabeležio sveštenik Mirko Klikovac u Letopisu crkve varvarinske u Varvarinu:
„Parohiju sada (1942. g., napomena N.Đ.) sačinjavaju selo. Varvarin i varoš. Varvarin sa ukupno 550 domova u kojoj sem Srba pravoslavne vere nema drugog življa. Selo od varoši razdavaja Kalenićska reka nazvata po Manastiru Kaleniću. U parohiji postoji jedan hram posvećen Uspenju. presvete. Bogorodice, a koja se od stare davnine zove „Bela Crkva”. Crkva je sagrađena 1824 god. i to na temelju neke stare crkve od prilike i po kazivanju iz doba Rimljana, koju su sigurno u svoje vreme Turci porušili. Po pričanju starih ljudi ova sadanja crkva sazidana je na ovaj način: „Jednom prilikom došao je u Varvarin knez Miloš i to baš kada je neki narodni ili crkveni praznik. Kada je knez Miloš tom prilikom video okupljeno mnoštvo sveta upitao je odakle se taj narod baš na tom mestu okupio? Na kneževo pitanje odgovorili su mu da se na tom mestu nekada nalazila crkva, koju su Turci porušili, i da se to mesto
zove Crkvište. Posle takvog odgovora, a obzirom da je tu na tom Crkvištu nekada bila crkva knez Miloš je naredio da se kulukom na istom mestu sagradi nova crkva, što je 1824 god. i urađeno” a 1859 godine crkva je produžena a na tom produženju podignuta je zvonara na kojoj se sada nalaze tri zvona (malo, srednje i veliko).”
Stari ratnik Miloš Srećković je, na svoj stoti rođendan (1987. g.), pričao da su znamenja varvarinske crkve preneta iz crkve sa Belog brega u Ćićevcu. Pošto su crkvu na Belom bregu stalno ugrožavali Turci, odlučeno je da se znamenja iz nje prenesu u Varvarin, pa je tako i varvarinska crkva po njoj nazvana Bela crkva.
Naravno, mi imamo pisane dokaze, kao što smo već naveli, da se kraj oko varvarinske crkve bar od početka XVIII veka nazivao Bela crkva. S druge strane, sasvim je moguće da je varvarinski sveštenik Stojan Milićević, koji je pobegao od Turaka upravo iz Ćićevca gde je bio paroh, poneo sa sobom svetinje iz ćićevačke crkve.
O autoru ikonostasa postoji više priča. Po prvoj, ikonostas je radio knežev omiljeni „moler” Jovan Stergević sa sinovima i Živkom Pavlovićem. Jovan Stergević, poznatiji kao Janja Moler, živopisac−pečalbar s juga i po svoj prilici Cincarin, došao je u Srbiju s „vilajeta” početkom 1824. g. i ubrzo postao pridvorni živopisac, a uskoro će postati i najzaposleniji slikar u Kneževini Srbiji. Pored ikonostasa u varvarinskoj crkvi, oslikao je kneževe konake u Kragujevcu i Požarevcu kao i niz drugih ikonostasa, od kojih su najpoznatiji oni u crkvi u Svilajncu (iz 1827. g.), manastiru Rukomiji (iz 1829. god.) i Topčiderskoj crkvi (1836.). Ikonostas u varvarinskoj crkvi je, po toj verziji, završen 1828. g.
Po drugoj verziji, međutim, ikonostas je radio samo Živko Pavlović iz Požarevca, i to negde oko 1859. g.
Po trećoj i najverovatnijoj teoriji, ikonostas je radilo više ikonopisaca. Nekoliko ikona je radio, još krajem XVIII veka, neki nepoznati ikonopisac, verovatno Grk, koji je uradio i ikonostas u Sv. Romanu.
Kasnije, tokom XIX veka, ikone su ikonopisala bar još tri ikonopisca, od kojih je jedan verovatno Janja
Moler (1833.).
Varvarin su, upravo u vreme kada je završavana crkva, obišla dva putopisca − Joakim Vujić 1826. god. i Oto Dubislav pl. Pirh 1829. god. Evo šta oni pišu o crkvi i Varvarinu.
Joakim Vujić (1826.) veli: „...pak sa kaluđeri dođem k Beloj Cerkvi. Ova cerkva leži na jednoj prekrasnoj prostranoj ravnici, pri reki Moravi... Nedaleko od ove cerkve nahodi se i jedno selo, imenuemo Varvarin.”
Oto Dubislav pl. Pirh (1829.): „Od sviju srpskih sela koja sam dosad video, Varvarin je
nesumnjivo najbolje podignuto selo. Vide se nekoliko krovova pokrivenih crepom, kuće su dosta
dobre, selske uličice pravilnije no po drugim selima i opervažene visokim plotovima, palisadima, kojima su pojedina imanja ograđena. Nova, zidana crkva podignuta je na severnom kraju sela.
Naš pratilac, čija je kuća bila najbolja u Varvarinu, primi nas kod sebe; svuda se video red. Vredna domaćica, baba i nekoliko dece zauzeše jednu stranu vatre, a na drugoj beše spremljeno prenoćište za nas. Dođe i jedan pop i naš obed ne beše tako svečan kao drugi put, ali ga provedosmo u najboljem raspoloženju, kao i uvek.”
Нема коментара :
Постави коментар