U selu Orašje na 9 kilometra severozapadno od Varvarina na prelazu Kalenićke reke pritoke Velike Morave iz planinsko brdskog u ravničarski tok na blagom uzvišenju gdese danas nalazi Crkva Svetog Jovana Krstitelja postojao je sve do 1813 godine manastir koji seu literaturi pojavljuje kao manastir Orašje.
Letopis crkve Svetog Jovana Krstitelja u Orašju koja se čuva u crkvenoj biblioteci govori da je manastir sagradio Kralj Milutin u XIII veku , koji je u svoje vremenajpre podigao prednji deo hrama(istočni deo) a da je priprata delo Obrenovića.Manastir je bio živopisan i imao je i svoje konake koji su postojali do Velike seobe Srba za vreme Arsenija Čarnojevića pećkog patrijarha.Tada je manastir razoren i popaljen.Posle Svištovskog mira u doba Mustafe paše narod je na inicijativu bratstva kaluđera manastira Kalenića obnovio manastir u Orašju i od tada pa sve do svršetka II svetskog rata bio je metoh manastira Kalenić.Po završetku I srpskog ustanka manastir je razoren a narod je crkvu vrlo brzo obnovio i popravio jer je već 1815 godine imala svog sveštenika popa Ognjana koji okupljenom narodu čita pismo o pozivu na ustanak.
Prema narodnom predanju podignut je početkom XIV veka a njegov ktitor je kralj Milutin.Kao odraz ove tradicije iznad južnih ulaznih vrata crkve u XIX veku postavljena je crna ploča sa zapisom ” Sei hram vozdiže serblem kral Milutin”.U crkvi na mestu rezervisanom za ktitore u prvoj zoni zapadnog zida urađen je portret kralja Milutina sa signaturom ”Sti Milutin kralj serbski vladaše 1279 do 1321 po Hru”.Portret svakako nije star naslikan je sredinom prošlog veka kada je cela Crkva bila živopisana.Da li je narodnatradicija bila toliko snažna da je naterala graditelje i zografa da falsifikuju ktitorski natpis i portret ili su oni urađeni po originalu kada je obnovljena cela Crkva živopisana teško je odgovoriti.
Kod ljudi u selu Orašju do današnjih dana je sačuvano narodno predanje da je manastir Orašje nikao na mestu pomirenja braće srpskih vladara Dragutina i Milutina koji su se nakon višegodišnjeg ratovanja tu izmirili a Milutin na mestu izmerenja podigao manastir. Međutim , istorijski izvori nisu potvrdili ovo narodno predanje da je manastir Orašje zadužbina kralja Milutina niti ima do sada poznatih podataka koji bi manastir Orašje vezali za kralja Milutina i njegovo doba. V.Korać i N.Petrović pretpostavljaju da je manastir verovatno podignut za vreme Turaka na temeljima starije građevine.
Padom Smedereva 1459 godine prestala je da postoji srpska despotovina a za srpski narod nastupilo je teško vreme pod Turcima .U naletu Turaka stradao je veliki broj pravoslavnih hramova a možda je stradao i manastir Orašje ali o tome nemamo saznanja kao i o stanovništvu Orašja i okoline sve do turskog popisa iz 1476 godine koji ne popisuje nijedan manastir u Orašju koje je pripadalo kao i ceo Temnić Levču a popisivač ga popisuje kao selo koje pripada zeametu Levač koga pritežava Hamza beg starešina vratara Iskah bega i da uselu ima 99 kuća a među stanovnicima sela popisani su pop Jovan i njegovi sinovi Jovan i Radonja.Prema sledećem poznatom turskom popisu iz 1516 godine selo Orašje u Levču je timar Davuda Abdulaha , Danišmenda Abdulaha i Mustafe benaka sa 80 kuća a među stanovnicima sela javljaju se i Ismail sin popa benak i Hamza sin popa benak sinovi popa Jovana iz 1476 godine koji su Jovan i Radonja , ali nemamo saznanja gde je pop Jovan obavljao svoju svešteničku dužnost budući da ova dva napred navedena turksa popisa ne pominju nijedan pravoslavni hram.
Zanimljivo je ovde pomenuti rad profesorke Olge Zirojević koja manastir Orašje sa crkvom Sv. Jovana locira u Orašju kod Varvarina navodeći da se u dva turska popisa manastir Svetog Jovana u blizini sela odnosno mezre po imenu Orašje (nahija Zagrlata) i da ga treba identifikovati sa istoimenom crkvom u Orašju kod Varvarina .Po tradiciji i sačuvanom natpisu podigao ga je kralj Milutin U turskom popisu iz 1516 godine ubeleženo jeu selu Orašju pet manastira .Godine 1516 u manastiru Svetog Jovana živela su dva kaluđera a prihod od njih iznosio je 77 akči i taj broj kaluđera zabeležen je i u naredna dva popisa iz 1575/6 i 1584 godine samo je prihod povećan na 450 akči.Susedna mezra Orašje korišćena je kao sejalište a u posedu manastira bio je i ribnjak na Moravi.Manastir je obnovljen 1797 godine .
Postavlja se pitanje tačne ubikacije manastira Svetog Jovana kod gore navedene autorke uzimajući u obzir dva navedena turska popisa koja ne pominju manastir i uzimajući u obzir da nahija Zagrlata nikad nije prelazila zapadno od Velike Morave kao i pretpostavkada do sada nije moguće utvrdi tačnu lokaciju manastira Jovana Krstitelja kome je pripadala mezra Orašje sa ribnjakom.
Neznamo kako je manastir Orašje živeo u XVI i XVII veku jer nemamo nikakvih poznatih podataka tokom ovog peridoa sve do Velike seobe Srba 1690 godine pod Arsenijem Čarnojevićem kada su kolone izbeglih srba prolazeći pored manastira Orašje poneli sa sobom i sva njegova znamenja , a odmah nakon toga manastir Orašje je do temelja razoren.
Sledećih decenija manastir Orašje je zapusteo i nemamo nikakvih saznanja o njemu sve do 1766 godine kada su ga monasi iz manastira Kalenić obnovili i od tada je podpadao pod manastir Kalenić i bio njegov metoh koji je nastavio svoj život u novim izmenjenim okolnostima koji su tada nastupili u Beogradskom pašalaku i tako dočekavši I srpski ustanak. U I srpskom ustanku manastir Orašje je za vreme Varvarinskog boja 1810 godine bio prihvatilište za ranjenike gde se lečio i čuveni junak Jovan Kursula koji je zadobio rane u megdanu kao i zborno mesto za narod koji je tu održavao veze sa hajducima iz Juhora. Godine 1992 na mestu današnjeg magacina za ostavu severozapadno od crkve prilikom iskopavanja istog pronađena je masovna grobnica pa je verovatno da su u njoj sahranjeni junaci koji su podlegli povredama u Varvarinskom boju.
Uspomena na proslavljenog kneza Temnića i Jagodine Jevtu Kasavića iz Obreža bila je sačuvana i u natpisu iznad vratiju u crkvi koja vode iz narteksa u naos. Prema tom natpisu knez Jevta je patosao manastir i otkupio dveri 17 juna 1812 godine. Prema nekim podacima smatra se da bi ovo mogla biti godina njegove smrti pošto je sahranjen u crkvi Svetog Jovana u Orašju.
Joakim Vujić (1772-1847) došavši u Orašju na svom putovanju po Srbiji navodida se pri koncu sela nahodi jedan stari manastir koji se ravno imenuje Orašje i sada nema nikakvog kaluđera nego je potpao pod mirsku cerkvu .Obače u vreme rata serpskog vožda G.Petrovića bjaše ova crkva od Turaka popaljena , razorena i mnoga tiranstva i razbojničestva po njoj počinjena.
Jedan od cenjenih istraživača Temnićkog kraja učitelj Stanoje Mijatović navodi da je znatna starina oraška crkva koju je podigao Kralj Milutin 1321 godine , da je za vreme Turaka dva puta rušena ,da ju je obnovio Obor knez Jevta Brkić ,da je do drugog ustanka bio manastir Jer već 1815 poruku sa pozivom na ustanak u jagodinskoj nahiji na jednoj njivi kod sela Bačine čita pop Filip bivši studenički vojvoda , a sutradan poruka je pročitana kod crkve u Orašju okupljenim seljanima i istu je pročitao pop Ognjan i glasila je "Braćo ustanite svi protiv Turskog zuluma . Ko ne bi ustao udrite ga , prebijte ga, ubijte ga , pa i kuću mu zapalite Bolje nam je izginuti nego ovaj zulum do veka trpeti.".
Ovo napred navedeno ukazuje da je nakon završetka I srpskog ustanka monasi pobegli iz manastira a isti je kako navodi J.Vujić razoren pa je nakon toga verovatno 1814 godine on pretvoren u mirsku crkvu jer je već 1815 godine pop Ognjan čitao proglas okupljenom narodu tako se može uzeti da je manastir postojao do 1813 godine. Međutim ., kameni natpis na grobnici istočnno od crkve daje hronološki pregled svih sveštenika od pretvaranja manastira u parohijsku crkvu navodeći Seravima , Davida , Maksima do 1812 , Matea Đorđevića do 1822 itd. Smatramo da su prva tri imena sa ove nadgrobne ploče monasi manastira Orašje a Matea Đorđević sveštenik što više unosi nejasnoće o tome kada je manastir Orašje pretvoren u parohijsku crkvu.Mi smatramo da je ipak propašću I srpskog ustanka i paljenjem i razarenjem manastira Orašje isti prestao da postoji i da je nakon obnove verovatno 1814 godine postao parohijska crkva.
U svakom slučaju ostaje dosta prostora za istraživanje i proučavanje istorije manastira Orašje kao jednog od najstarijih hramova na području Donjeg Levča (Temnića) a ovaj prilog je samo pokušaj da se pokrene istraživanje prošlosti manastira Orašje.
Нема коментара :
Постави коментар